Türk Vergi Sistemi
Vergi, devletin veya yetkilendirdiği diğer kamu kuruluşlarının, kendisine verilen görevleri belirli kurallara göre yerine getirebilmesi için gerçek ve tüzel kişilerden belirli kurallara göre, yasal cebire göre karşılıksız olarak aldığı ekonomik değerlerdir. Bu tanımda yer alan her bir unsur, verginin ayrı bir özelliğini/niteliğini ifade etmektedir. Bu kapsamda vergi;
• Vergilendirme yetkisine sahip meşru bir makam tarafından alınmış olması,
• Vebren alınır; Vergi vermemenin veya vergi kanunlarını çeşitli şekillerde ihlal etmenin suç olduğu ve bu suçu işleyenlerin kanun çerçevesinde cezalandırıldığı,
• Keyfilikten uzak, belirli kurallara göre alınır; verginin yasal sınırları anayasa, kanunlar ve diğer yasal tasarruflarla çizilir, buna kanunilik ilkesi denir.
Vergilendirmenin mali amacı, hem klasik hem de modern iktisatçıların her ikisinin de üzerinde fikir sahibi olduğu geleneksel hedefi oluşturur. Hiç şüphesiz verginin temel amacı, devletin kamu harcamalarını karşılamak için ihtiyaç duyduğu geliri elde etmektir. O halde vergilendirmenin temel işlevi kamu giderlerini finanse etmektir.
Günümüzde gelir dağılımında adaletin sağlanması vergilemenin en temel amaçlarından biridir. Piyasa ekonomisinin kurallarına göre oluşan bir gelir ve servet dağılımı her zaman adil değildir. Bunun için devletin gelir ve servet dağılımındaki adaletsizlikleri gidermek için piyasaya müdahale etmesi gerekir.
Türk Vergi Sisteminin Genel Yapısı
Türk vergi sistemine genel olarak bakıldığında gelir, gider ve servet unsurlarının vergiye tabi olduğu görülmektedir. Daha önce de belirttiğimiz gibi gelir ve servet üzerinden alınan vergiler doğrudan, gider üzerinden alınan vergiler ise dolaylı vergiler grubuna dahildir. Türkiye'de toplam vergi gelirlerinin yaklaşık %70'ini dolaylı vergiler oluştururken, vergi gelirlerinin %30'unun doğrudan vergilerden sağlandığı görülmektedir.
Türk vergi sistemini oluşturan vergileri gelir, gider ve servet vergileri olarak üç gruba ayırdığımızda sistemde yer alan temel vergileri şu şekilde sınıflandırmak mümkündür;
I- Gelir Vergileri
- Gelir vergisi
- Kurumlar vergisi
II- Harcamalardan Alınan Vergiler
- Katma değer Vergisi
- Özel tüketim vergisi
- Banka ve sigorta işlemlerinde vergi
- Özel iletişim vergisi
- şans oyunları vergisi
- Pul vergisi
- Gümrük vergisi
- Belediye vergileri
II- Servet Vergileri
- Veraset ve intikal vergisi
- Emlak vergisi
- motorlu taşıt vergisi
Gelir vergisi
Gelir Vergisi Kanunu'nda gelir, “gerçek bir kişinin bir takvim yılı içindeki net kazanç ve geliri” olarak tanımlanır ve vergilendirilebilir gelirin unsurlarını ayrı ayrı listeler. Buna göre aşağıdaki kazanç ve giderler gelir olarak muhasebeleştirilir ve vergilendirilir;
- Ticari Kazançlar,
- Tarımsal Kazançlar,
- Ücretler,
- Serbest Meslek Kazançları,
- Gayrimenkul Sermaye Kredileri, – Menkul Sermaye Kredileri,
- Diğer Kazanç ve Giderler.
Kurumlar vergisi
Kurumlar vergisinin konusu kurum kazançlarıdır. Kurum kazançları, gelir vergisinin konusuna giren gelir unsurlarından oluşmaktadır. Diğer bir deyişle, gelir unsurları gerçek kişiler tarafından elde ediliyorsa gelir vergisine, aynı gelirlerin bir kurum tarafından elde edilmesi halinde ise kurumlar vergisine tabidir.
Katma değer Vergisi
Katma değer vergisi, nihai olarak tüketiciler tarafından ödenen bir vergidir. Başlangıçta üretici ve satıcılar tarafından ödenen vergi tutarının tamamı son aşamada tüketiciye yansımıştır. Yasal mükelleflerin adını almış olan üretici ve satıcılar; alımlarında ödedikleri vergiyi, satışlarından topladıkları vergilerle telafi etmek; fazla vergiyi vergi dairesine yatırır. Bu kişiler bir anlamda koleksiyoncu görevi görmektedirler. Yansıma mekanizmasının son halkasını oluşturan nihai tüketiciler, katma değer vergisinin fiili mükellefleridir.
Özel Tüketim Vergisi
Özel tüketim vergisi, katma değer vergisinde olduğu gibi yaygın bir tüketim vergisi niteliğinde değildir. Tüm mallar için değil, sadece dört liste şeklinde kanunda belirtilen belirli mallar için alınır. Hizmetler vergi konusuna dahil değildir.
Banka ve Sigorta Muamelelerinden Alınan Verginin Konusu
Verginin konusu ne şekilde ve ne ad altında olursa olsun “bankaların ve sigorta şirketlerinin para karşılığında yaptıkları tüm işlemler”dir. Bu ve benzeri işlemleri genel olarak banka ve sigorta hizmetleri olarak adlandırmak mümkündür. Örneğin bir bankanın para transferi yapması, çek karşılığı olup olmadığının sorulması, teminat mektubu düzenlenmesi, müşteri adına çek veya senet tahsil edilmesi bankacılık işlemi olarak kabul edilir.
Motorlu Taşıt Vergisi
Türk Vergi Sistemindeki servet vergilerinden biri olan motorlu taşıtlar vergisi, servetin tüm unsurlarını değil, sadece kanunda sayılan motorlu taşıtları kapsaması nedeniyle özel bir servet vergisidir.
Özel İletişim Vergisi
Cep telefonu, radyo, TV yayınları gibi unsurlar üzerinden alınan bir vergi türüdür. Bu vergiye tabi unsurların en iyi şekilde muhafaza edilebilmesi için vergiler alınmaktadır.
Gümrük vergisi
Ülke sınırına gelen ürünler için alınması gereken vergi türüdür. Vergilerin ödenmesi, ürünlerin serbest dolaşımına ilişkin gümrük beyannamesinin tescili ve verginin ortaya çıkmasına neden olan işlemlerle gerçekleştirilir.
